Với độ cao trên 1.400m so với mực nước biển, xã Lũng Phìn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang được coi là một tiểu vùng khí hậu, thậm chí nhiều người ví như “Đà Lạt” của Hà Giang. Điều kiện thời tiết, thổ nhưỡng nơi đây rất thích hợp với cây chè Shan tuyết, vì thế không biết từ bao giờ, giống chè Shan tuyết lá nhỏ đã xuất hiện ở vùng núi đá này và một thời được coi là “đệ nhất” chè Hà Giang.

Những gốc chè Shan tuyết trên 200 năm tuổi mang lại thu nhập ổn định mỗi năm cho gia đình ông Sùng Su Sá.

Toàn xã Lũng Phìn hiện còn khoảng 3.000 gốc chè Shan tuyết cổ thụ khoảng trên 200 năm tuổi. Giống chè Shan tuyết ở đây là giống chè lá nhỏ, rất đặc hữu. Chè Shan Lũng Phìn có hương vị không giống với bất kỳ loại chè nào. Theo Trung tâm nghiên cứu và phát triển chè, Viện Khoa học kỹ thuật Nông, lâm nghiệp miền núi phía Bắc, chè Shan tuyết Lũng Phìn là giống chè quý hiếm, có hàm lượng axitamin cao hơn từ 3 – 4 % so với các chè khác và cao nhất so với các vùng chè trên cả nước. Chính điều này đã làm nên danh tiếng chè Lũng Phìn.

Mặc dù có lợi thế với giống chè đặc hữu, nhưng một thời gian dài trước đây chè Lũng Phìn bị lãng quên. Bởi vậy, chè Shan tuyết Lũng Phìn chỉ được coi như một thứ cây đơn thuần trong vườn nhà của nhiều người Mông, chưa trở thành cây kinh tế, thậm chí có nguy cơ bị suy thoái, biến mất. Để đánh thức chè Shan tuyết Lũng Phìn, với sự vào cuộc tích cực của Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Hà Giang, của huyện Đồng Văn, đã từng bước bảo tồn các cây chè cổ thụ, nhân giống, khôi phục giống chè Shan tuyết Lũng Phìn.

Riêng với huyện Đồng Văn, thời gian qua đã có những chính sách khuyến khích, xây dựng đề án hỗ trợ người dân nhân giống và trồng mới giống chè Shan tuyết Lũng Phìn để mở rộng diện tích; hỗ trợ bà con trồng mỗi héc ta 2 tấn ngô ăn; hỗ trợ một số hộ về máy chế biến chè. Bên cạnh đó, Viện Khoa học kỹ thuật Nông – lâm nghiệp miền núi phía Bắc đã trực tiếp hướng dẫn người dân kỹ thuật, cách xao chè để chè có chất lượng, hương vị tốt nhất. Ngoài ra, huyện cũng kêu gọi các đơn vị doanh nghiệp, hưởng ứng chung tay hỗ trợ và đảm đầu ra cho các sản phẩm mang thương hiệu chè Lũng Phìn.

Nhờ nỗ lực của các cấp, của xã Lũng Phìn, đến nay toàn xã có trên 15 hộ trồng chè Shan tuyết Lũng Phìn với diện tích gần 100 ha, tập trung chủ yếu tại các thôn Cán Pẩy Hở A, Cán Pẩy Hở B và rải rác ở một số thôn khác. Diện tích chè đang cho thu hoạch của cả xã khoảng 90 ha với sản lượng thu hoạch trên 100 tấn chè búp tươi/năm.

Anh Giàng Mí Chứ, thôn Cán Pẩy Hở B, là người có kỹ năng sao chè Shan Lũng Phìn tốt nhất, có giá trị cao nhất ở xã Lũng Phìn.

Đến thăm gia đình ông Sùng Su Sá, thôn Cán Pẩy Hở A, gia đình ông có số gốc chè Shan lớn nhất cả xã, với gần 200 gốc. Ông Sá chia sẻ với chúng tôi: Mỗi năm cây chè cho thu hoạch 3 đợt, bắt đầu từ tháng 4 âm lịch. Với giá bán từ 400 – 700 nghìn đồng/1kg chè khô tùy loại, mỗi năm gia đình ông có thu nhập trên 35 triệu đồng. Ông Sá quả quyết: Nhiều người sau khi uống rất thích chè Lũng Phìn nên đã quay lại tìm mua, loại chè đặc biệt này có tiềm năng rất lớn. Nếu các hộ dân trong xã chú trọng mở rộng, áp dụng tốt các biện pháp kỹ thuật chăm sóc, năng suất và chất lượng chè sẽ tăng hơn, có thể mang lại nguồn thu nhập thêm đáng kể.

Anh Nguyễn Mạnh Thắng, Phó Chủ tịch UBND xã Lũng Phìn, cho biết: Để đánh thức, bảo tồn được giống chè Shan tuyết Lũng Phìn, chính quyền xã cũng thường xuyên cử cán cán bộ nông nghiệp trực tiếp xuống hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, cách hái chè đúng kỹ thuật làm tăng lứa hái trong năm, hái những búp đủ tiêu chuẩn 1 tôm 2 lá nhưng vẫn giữ được chất lượng và sự phát triển của cây; cách xao chè đúng cách để giữ cho lông tuyết không bị gãy… Từ đó, những vụ thu hoạch chè hai ba năm trở lại đây, chất lượng và năng suất đã tăng lên đáng kể.

Hiện nay mặc dù xã đã cố gắng để bảo tồn, mở rộng diện tích giống chè quý của địa phương, nhưng vẫn còn một số khó khăn như mặc dù diện tích trồng mở rộng những năm qua, nhưng tỷ lệ sống chỉ đạt khoảng 1/3 diện tích đã trồng. Nguyên nhân là do trình độ canh tác của bà con còn hạn chế; đầu ra cho sản phẩm chưa ổn định do cách chế biến của một số hộ còn hạn chế; một số tiểu thương lợi dụng thương hiệu chè Lũng Phìn để trà trộn với các chè khác…

Để bảo tồn và phát triển vùng chè Shan tuyết Lũng Phìn, biến cây chè thành mũi nhọn kinh tế trên vùng đá Lũng Phìn rất cần có thêm những nỗ lực của các cấp, các ngành và người dân. Từ đó, đánh thức một sản vật luôn được coi là đặc biệt của Cao nguyên đá Đồng Văn.

Tác giả: Huy Toán

(Nguồn: hagiang.gov.vn)