Lễ cúng rừng của người Giáy ở Mèo Vạc
06/06/2025
Trong sử thi Khai thiên lập địa của người Giáy có nói về quan niệm của tộc người này về sự hình thành của vũ trụ và muôn loài. Trong đó, rừng thiêng là nơi trú ngụ của thần linh - che chở, phù hộ và bảo vệ cho bản làng được bình yên, các thành viên đó sức khoẻ, đoàn kết, vật nuôi sinh sôi phát triển, cây trồng tươi tốt, mùa màng bội thu… Vì vậy, rừng thiêng được đồng bào bảo vệ và chăm sóc rất chu đáo. Theo đó, rừng được quản lý bởi thần rừng, thôn bản được quản lý bởi thần thổ địa và mỗi ngôi nhà lại có các vị thần linh trấn giữ ngoài cửa. Cuộc sống của con người được các thần linh bảo hộ.
Lễ cúng thần rừng, thần đất một nghi lễ có tính phổ quát được nhiều tộc người ở nước ta thực hành với nhiều tên gọi khác nhau. Tuy nhiên, tuỳ thuộc từng tộc người với những đặc trưng văn hoá riêng biệt mà nghi lễ sẽ có những điểm giống và khác nhau. Người Giáy ở Mèo Vạc thờ thần rừng ở một khu rừng cấm của làng, tuỳ theo từng làng/bản mà mỗi năm họ tổ chức lễ cúng từ một đến hai lần. Tuy nhiên, họ thường gộp chung lễ cúng thần đất và thần rừng vào cùng 1 ngày, vào ngày Thìn, giờ Thìn tháng Giêng. Địa điểm tiến hành nghi lễ tại miếu của làng/bản.
Để tiến hành nghi lễ, người Giáy cần chuẩn bị một số lễ vật theo quy định. Nếu như làng/bản năm đó làm ăn được mùa thì thịt lợn, còn điều kiện kinh tế khó khăn thì thịt gà. Song, nếu cúng thịt lợn thì chỉ cúng thủ lợn, chân và đuôi, cúng gà thì để nguyên cả con. Lợn hay gà đều được luộc chín rồi mới làm lễ.
Chủ lễ là thầy cúng, nội dung bài cúng được dịch đại ý: “Chúng con, ở vùng đất này, thắp hương báo với thần rừng, thần đất, các hộ gia đình có lễ vật dâng thần đầu năm. Cầu mong thần rừng bảo vệ con cháu trong năm khoẻ mạnh, gia đình hạnh phúc. Cả thôn xóm được phù hộ mùa màng tươi tốt và chăn nuôi không bị bệnh dịch chết”.
Những kiêng kỵ: xung quanh khu vực nơi dựng miếu thờ được nhân dân bảo vệ, trông coi cẩn thận. Đặc biệt, không ai được thả trâu bò, chặt phá hay làm bẩn khu rừng thiêng của làng/bản trước, trong và sau nghi lễ, nếu ai vi phạm sẽ bị phạt.
Lễ cúng rừng của người Giáy ở Mèo Vạc là sinh hoạt văn hoá, tín ngưỡng có lịch sử hình thành từ lâu đời, được trao truyền qua các thế hệ cho đến ngày nay. Hàng năm, cộng đồng duy trì, tổ chức lễ cúng theo đúng truyền thống xưa, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh của đồng bào. Lễ cúng rừng giúp cộng đồng tăng cường tình đoàn kết, chia sẻ kinh nghiệm lao động sản xuất, đồng thời, giáo dục truyền thống cho các thế hệ con cháu. Nội dung và hình thức tổ chức lễ cúng rừng của người Giáy đã phần nào phản ánh được mối quan hệ chặt chẽ, sự gắn kết giữa rừng - nước - đất đảm bảo cho cuộc sống của người Giáy cư trú bên cạnh vùng Cao nguyên đá Hà Giang.