Ngôi nhà cổ ẩn mình mang vẻ đẹp hoang sơ
08/05/2025
Ai rồi cũng sẽ đi Hà Giang, đến để cảm nhận cảnh đẹp hùng vĩ của thiên nhiên, sự bình dị của cuộc sống và những tình cảm chân thành của người dân chất phát nơi vùng đất Cao nguyên đá, nơi mang trên mình một màu đá xám từ nghìn đời. Và khuất sau những dãy núi đá tai mèo, một ngôi nhà cổ của dòng họ Vừ thuộc thôn Há Súng, xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang như một tuyệt tác nổi bật trên nền đá xám ấy của vùng đất Cao nguyên đá Đồng Văn.
Thôn Há Súng nằm khuất nẻo sau một dãy núi cách đường biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc không xa. Từ dinh thự vua Mèo, đi theo đường lên cột cờ Quốc gia Lũng Cú khoảng 4km thì rẽ phải, đi tiếp khoảng 1,5km trên con đường nhỏ trải bê tông vòng vèo, dốc đứng là đến được Há Súng.
Ngôi nhà cổ ẩn mình sau những dãy núi đá
Căn nhà cổ bề thế hơn 100 năm tuổi của dòng họ Vừ nằm giấu mình sau một quả núi trong một thung lũng khuất tầm mắt ở thôn Há Súng, được dựng trên một gò đất hình mai rùa giữa bốn bề núi đá. Theo một số tài liệu thu thập được, căn nhà họ Vừ và dinh thự nhà Vương cùng được thi công bởi một nhóm thợ được thuê từ Hoa Nam, Trung Quốc, nên kiến trúc hai ngôi nhà có sự tương đồng.
Nhà cổ Há Súng được xem là bản gốc của kiến trúc giao thoa Mông - Hoa Nam. Ngôi nhà chia làm 3 khu vực gồm 3 ngôi nhà sàn gỗ riêng ghép lại có lối đi thống nhất và chỉnh thể theo hình thế đại bàng tung cánh trên gò đất hình mai rùa giữa bốn bề núi đá. Cửa hướng nhìn thẳng ra một võng núi hình mắt ngựa. Theo quan niệm truyền thống của người Mông, đây khu đất rất đắc địa để dựng nhà. Trước nhà là một dãy bậc đá dài dẫn thẳng lên cửa chính. Đứng trước căn nhà cổ, ai cũng sẽ trầm trồ trước công trình kiến trúc đồ sộ, khác biệt với tất cả các căn nhà khác trong vùng. Bức tường mặt trước, phần dưới xây bằng những tảng đá lớn được gọt đẽo kỹ càng. Phần trên đá là tường trình đất dày. Chính giữa có cửa chính trang trí cầu kỳ, trên cao hai bên là hai cửa sổ nhỏ. Bức tường này là phần nhô cao nhất, như một lá chắn vững chắc bảo vệ cho toàn bộ căn nhà.
Cổng chính ngôi nhà với bức tường đất nhuốm màu cổ kính theo thời gian
Bước qua cửa chính bằng gỗ dày, ta sẽ bước vào không gian giếng trời đồ sộ nằm chính giữa. Bao quanh chiếc sân đầy ánh sáng là bức tường mặt trước và 3 dãy nhà hai tầng bằng gỗ, tường trình đất, mái lợp ngói âm dương. Các chi tiết gỗ, đá tại đây được chạm khắc tinh xảo, có tính thẩm mỹ cao.
Ngôi nhà cổ có cấu trúc giống với hầu hết các ngôi nhà truyền thống người Mông khác, chỉ khác ở chỗ không gian sinh hoạt của ngôi nhà cổ này có tổng diện tích rất lớn, đến vài trăm mét vuông. Khu vực thờ cúng tổ tiên và không gian chung là gian chính giữa, cửa hướng về phía trước nhà. Khu vực dãy bên phải từ cồng vào là nơi giữ lửa, cũng là buồng ngủ của chủ nhà. Khu vực đối diện là bếp nấu ăn và buồng ngủ của các con, cháu. Trong ngôi nhà cổ hiện còn lưu giữ được hai vật dụng quý là chiếc bàn thờ cổ chân dê - vật dụng của nhà quý tộc Mông thời xưa, và chiếc bồn tắm bằng đá nguyên khối rất độc đáo.
Cuộc sống thường nhật vẫn đang diễn ra với nhiều gia đình cùng sinh sống tại ngôi nhà cổ
Hiện có 4 gia đình với hơn chục nhân khẩu là hậu duệ của dòng họ Vừ vẫn sống tại không gian nhuốm màu thời gian này. Theo ông Vừ Vả Say 76 tuổi, một trong những người cao tuổi họ Vừ hiện sống tại Há Súng, ngôi nhà được xây dựng từ trước khi dinh thự nhà Vương được xây dựng tại xã Sà Phìn. Từ khi xây dựng đến nay, ngôi nhà chưa bao giờ được trùng tu, sửa chữa. Hiện con cháu họ Vừ thừa kế, sống trong căn nhà này là đời thứ sáu.
Ngôi nhà tuyệt đẹp của họ Vừ ở Há Súng còn chứa rất nhiều bí ẩn. Nhất là những câu chuyện về lịch sử liên quan đến ngôi nhà chưa được khám phá. Chỉ biết trong căn nhà cổ tuyệt đẹp, cổ kính này, cuộc sống của hậu duệ dòng họ Vừ vẫn sẽ tiếp diễn trên vùng cao nguyên đá phía sau cổng trời.