Sùng Dúng Lù sinh năm 1926, là con út trong gia đình có 3 chị em (hai trai, một gái), người dân tộc Mông, sống tại xóm Tả Phìn nằm cheo leo bên sườn núi đá tai mèo trùng điệp. Ông sinh ra trong cảnh đất nước lầm than, đời sống nhân dân các dân tộc trên Cao nguyên đá bị thực dân và bọn Thổ ty bóc lột tàn nhẫn. Sùng Dúng Lù chứng kiến bố ông là Sùng Chúng Vừ đi phu, lao dịch cho Pháp và Thổ ty bị chúng đánh đập, lâm bệnh chết, mẹ đi lấy chồng khác. Cuộc sống khó khăn, 3 chị em Sùng Dúng Lù phải làm con nuôi nhà bác họ người Mông và làm thuê để sinh sống.

         Được cán bộ tuyên truyền giác ngộ, Sùng Dúng Lù sớm tham gia cách mạng đứng lên đánh đuổi giặc Pháp và bọn tay sai để giải phóng quê hương, đất nước, đưa đồng bào thoát khỏi ách thống trị của thực dân Pháp và bọn Thổ ty. Sùng Dúng Lù đến từng nhà tuyên truyền, vận động bà con không nghe, không tin theo bọn Thổ ty. Ai có lương thực, lợn, gà,… cất giấu vào hang và không nộp thuế, không đi theo phỉ, không đi xây dựng trận địa, công trình quân sự cho chúng.

         Đầu năm 1947, Sùng Dúng Lù được gia nhập dân quân xã Vần Chải. Tham gia dân quân, Sùng Dúng Lù rất hăng hái trong các công việc được giao. Do có thành tích trong công tác và chiến đấu, Sùng Dúng Lù được đề bạt làm tổ trưởng dân quân của xóm Khó Chớ.

         Giữa năm 1959, Sùng Dúng Lù được đề bạt làm xã đội phó dân quân xã Vần Chải. Cuối năm 1959, Sùng Dúng Lù được đề bạt làm xã đội trưởng dân quân và được cấp ủy chính quyền xã Vần Chải tin tưởng giao nhiệm vụ đẩy mạnh công tác xây dựng lực lượng dân quân ngày càng vững mạnh sẵn sàng chiến đấu. Đồng thời vận động tuyên truyền giác ngộ các gia đình có chồng, con, em trong xã đi theo phỉ về với cách mạng.

         Tại xã Vần Chải, tên tương phỉ Vàng Vạn Ly khét tiếng độc ác, hắn chỉ huy hàng trăm tên Phỉ trấn giữ, chặn con đường độc đáo từ Yên Minh qua đỉnh Thẩm Mã, xã Vần Chải lên Phó Bảng, Đồng Văn. Chúng bắt thanh niên, nhân dân địa phương và dân quân lên núi đập đá, xếp đá thành dàn, làm bẫy, khi có bộ đội, cán bộ đi qua thì kéo sập đá xuống bịt đường, gây thương vong cho người. Ai cố tình không đi làm, chúng bắt đánh đập dã man hoặc đem bắn. Sùng Dúng Lù và một số dân quân cũng bị phỉ bất ngờ càn vào bản bắt đi lên núi xây dựng trận địa cho chúng. Nhưng với mưu trí, khôn khéo, dũng cảm, lợi dụng sơ hở của bọn Phỉ, Sùng Dúng Lù đã vận động tuyên truyền được một số thanh niên trong thôn trốn thoát, trở về bản làng tiếp tục hoạt động cách mạng.

         Tháng 01/1960, cuộc tiễu phỉ bạo loạn trên cao nguyên Đồng Văn của quân và dân ta giành thắng lợi. Hàng trăm tên phỉ bị tiêu diệt, một số tên ra hàng, chạy qua biên giới hoặc vào hang ẩn náu. Tuy bị thất bại nhưng một số tên tướng phỉ vẫn chạy thoát, chúng tụ tập bọn tàn phỉ ở các nơi vào hang tiếp tục củng cố lực lượng, chờ sự giúp đỡ của bọn phản động nước ngoài để chống phá cách mạng, trong đó có tướng phỉ là Vàng Vạn Ly.

Đường vào cửa hang khá hiểm trở

         Được sự chỉ đạo của Huyện ủy và Huyện đội Đồng Văn, Sùng Dúng Lù  tổ chức cho dân quân bám sát tình hình nơi ẩn náu của tướng phỉ và bọn tàn quân. Để tìm được Vàng Vạn Ly, Sùng Dúng Lù đã nhiều lần đến gặp vợ Vàng Vạn Ly là Sùng Thị Chúa thuyết phục, khuyên bảo. Mười bốn tháng kiên trì giải thích, vợ Vàng Vạn Ly mới chịu đưa Sùng Dúng Lù đi thuyết phục chồng. Nơi ẩn náu của Vàng Vạn Ly là hang đá nằm lưng chừng núi Sảo Há, đường đi lại hiểm trở, cây cối rậm rạp um tùm. Sùng Dúng Lù và Sùng Thị Chúa đi từ tờ mờ sớm, vượt qua nhiều dốc đá tai mèo, rừng rậm. Sùng Thì Chúa đưa gần đến hang và chỉ nơi ẩn nấp của Vàng Vạn Ly cho Sùng Dúng Lù biết rồi bỏ về, Sùng Dúng Lù biết một mình chưa thể giải quyết ngay được bèn quay lại báo cáo với lãnh đạo Huyện đội.

         Ngày hôm sau Sùng Dúng Lù tiếp tục gặp và thuyết phục Sùng Thị Chúa lên núi Sảo Há để vận động Vàng Vạn Ly quay về với cách mạng. Khi đến nơi, vợ Vàng Vạn Ly bắc loa tay hú gọi vào hang năm tiếng. Sùng Dúng Lù nấp kín vào một tảng đá, mắt không rời quan sát mọi động tĩnh, tay nắm chặt quả lựu đạn đề phòng.

         Sau những tiếng hú gọi nhận ra tín hiệu, hai cái đầu bù xù ló ra từ trong hang. Đó là hai con trai của Vàng Vạn Ly, tay chúng lăm lăm khẩu súng trường chĩa ra. Vàng Sình Tùa, con trai của Vàng Vạn Ly nhìn thấy mẹ kế bèn nói to: “Sao mẹ vào đây? Bộ đội có biết không?”. Vợ Vàng Vạn Ly nói: “Mẹ đi cùng với anh Lù, người Mông, cán bộ xã thôi”. “Thằng Lù nó đâu?”. Vừa nói, hai người con Vàng Vạn Ly lăm lăm súng, mắt quan sát tìm Sùng Dúng Lù. Sùng Dúng Lù bình tĩnh, tự tin bước ra khỏi mỏm đá nói: “Lù đây!”. Bỗng một phát súng nổ vang, tên Vàng Sính Tủa bắn Sùng Dúng Lù nhưng không trúng. Có lẽ tên phỉ run sợ trước sự bình tĩnh của Sùng Dúng Lù. Sùng Dúng Lù nói to giọng đanh thép: “Tao đi một mình, không có súng. Tao gọi bọn bay về với chính phủ cụ Hồ, với bà con mình, không làm phỉ nữa. Thằng Pháp thua chạy về nước hết rồi”.

         Con trai thứ hai của Vàng Vạn Ly là Vàng Nhè Của cầm súng nhảy ra chĩa vào người Sùng Dúng Lù nói: “Tin làm sao được. Ra hàng để chúng mày giết cả nhà tao à?. Sùng Dúng Lù nhìn sang Sùng Thị Chúa đang đứng gần đó, nói: “Hỏi mẹ chúng mày đi. Đã ai giết người nhà mày chưa?. Tao đến để gọi chúng mày về với chính phủ cụ Hồ, chúng mày không bị giết, rồi sẽ trở thành người tốt mà”.

Sảo Há là điểm đến được nhiều du khách lựa chọn khám phá

         Trong lúc đang căng thẳng thuyết phục hai người con thì Vàng Vạn Ly từ phía trong bước ra với khuôn mặt hốc hác, đầu tóc bờm xờm, gầy còm, tay cầm khẩu súng ngắn sẵn sàng nhả đạn. Nhiều tên phỉ khác cũng lăm lăm chĩa súng về phía Sùng Dúng Lù, Vàng Vạn Ly nói: “Tao nghe hết cả rồi. Mày đến đây để lừa tao về rồi bắt giết hả?” Sùng Dúng Lù nói: “Tao với mày đều là người Mông cùng xã. Mày đi lầm đường, bây giờ đất nước hoà bình, thằng Pháp thua chạy rồi. Tao đến gọi mày về với chính phủ cụ Hồ. Rồi mày được sống làm ăn như bao người Mông ở xã này. Vợ con mày vẫn được sống, được làm ăn đấy thôi”.  Vàng Vạn Ly bắt ngờ chĩa súng ngắn về phía Sùng Dúng Lù và nói: “Mày nói láo, tao về Chính Phủ sẽ giết tao!” Vợ Vàng Vạn Ly thấy vậy lao tới lấy người che cho Sùng Dúng Lù và nói: “Vạn Ly à, mày đừng làm điều ác nữa. Thằng Lù nó là người Mông mình, cái bụng nó tốt thật mà, nó đã cứu tôi mấy lần thoát chết. Nó muốn cứu nhà mình. Nghe theo nó là phải đấy”.

         Sùng Dúng Lù nhìn thẳng Vàng Vạn Ly nói: “Tao không sợ chết mới lên đây gọi mày về. Người Mông bây giờ đã nghe theo cụ Hồ làm ăn, không đi theo bọn xấu nữa. Chúng mày về với bà con, tao bảo đảm Chính phủ không giết. Tao lấy cái đầu đảm bảo mà”. Sau một hồi suy nghĩ, Vàng Vạn Ly từ từ quay súng hướng xuống đất và ra hiệu cho bọn phỉ hạ súng xuống. Lúc này mặt trời đã xuống sau đỉnh núi Khó Chớ. Núi rừng Sảo Há lờ mờ trong màn đêm. Vàng Vạn Ly cùng 12 tên phỉ cầm 7 khẩu súng trường, súng kíp theo Sùng Dúng Lù về với cách mạng.

         Việc vào tận hang thuyết phục phỉ về với cách mạng, Sùng Dúng Lù được nhà nước tặng Huân chương chiến công hạng Ba.

         Với những thành tích đặc biệt trong kháng chiến chống thực dân Pháp, tiễu phỉ, bảo vệ chính quyền cách mạng, bảo vệ nhân dân, xây dựng khối đại đoàn kết các dân tộc trên Cao nguyên đá Đồng Văn, ngày 01/01/1967 Sùng Dúng Lù được Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

         Hang Sảo Há - nơi anh hùng Sùng Dúng Lù vào hang dụ phỉ ra hàng được xếp hạng di tích cấp Tỉnh năm 2014.

Vĩnh Thái