Đối với người Giáy, 12 tuổi được coi là một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời của mỗi con người. Khi đứa trẻ đủ 12 tuổi, gia đình sẽ mời thầy cúng về làm lễ cúng trưởng thành. Lễ trưởng thành có thể được tổ chức sớm hơn, vào năm đứa trẻ 10 tuổi hoặc muộn hơn, vào năm đứa trẻ 13 hoặc 15 tuổi. Việc tổ chức sớm hay muộn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như tình hình sức khoẻ của đứa trẻ, điều kiện kinh tế của gia đình…
Để tổ chức một lễ trưởng thành cho con em trong nhà, cả gia đình phải chuẩn bị rất chu đáo, cẩn thận về mọi mặt: mời thầy cúng, chọn ngày đẹp, chuẩn bị lễ vật, lương thực, thực phẩm, nhờ người giúp việc, mời anh em nội ngoại, hàng xóm, bạn bè, dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa…
Lễ vật gồm có: 1 con lợn, 3 con gà, rượu, gạo, muối, nước, trà , rượu. Ngoài lễ vật ra, gia chủ còn phải chuẩn bị lương thực, thực phẩm nấu cỗ cho khách đến dự. Tối thiểu, gia chủ phải làm được 3 mâm cỗ thịnh soạn để mời khách. Các gia đình có điều kiện kinh tế, đông anh em, họ hàng và bạn bè thì có thể tổ chức lớn hơn. Người đến dự có thể mang rượu, gạo hoặc gà làm quà cho gia chủ. Hiện nay, khách đến dự sẽ gửi phong bì chúc mừng.
Thầy cúng chính cùng những người giúp việc lập một đàn cúng trong nhà, treo các loại tranh thờ, trên bàn cúng có bát hương, chén rượu, bánh kẹo, hoa quả. Ngoài sàn phơi thóc, thầy cúng cũng cho lập một bàn thờ riêng để làm lễ buổi sáng ngày hôm sau.
Buổi đêm các thầy cúng làm lễ cúng báo cáo với các vị thần linh, tổ tiên về lí do, mục đích của buổi lễ. Mời các vị thần linh về dự và chứng kiến buổi lễ. Dâng lễ vật lên các vị thần linh mong các vị thần linh chứng nhận cho sự trưởng thành của người được làm lễ.
Buổi sáng cúng ngoài trời, cúng trên sàn phơi thóc để gọi hồn người cúng. Trên sàn phơi thóc có dựng một cây tre cao khoảng 5m. Trên cây tre treo một mảnh vải gồm hai màu đen và trắng dài 3m và một quả cân bằng gỗ. Khi thầy cúng làm lễ gọi hồn cho người làm lễ trưởng thành, người làm lễ ngồi trên ghế cạnh cây tre, các cô dì chú bác đứng xung quanh cầm chăn quây thành vòng tròn.
Sau khi thầy cúng thực hiện nghi thức cúng lễ xong, ban thờ mụ trên cửa buồng được dỡ xuống, ông thầy cúng lấy một ít thịt, một ít cơm và một ít rượu cho người được làm lễ ăn.
Sau nghi lễ trưởng thành, người được làm lễ đã được thần linh, tổ tiên và xã hội công nhận trở thành người lớn, có thể tìm kiếm người yêu, ngủ rừng, lấy vợ, sinh con đẻ cái, có thể làm các công việc nặng nhọc, tham gia các công việc của làng xóm.
Trước đây, nghi lễ trưởng thành chỉ dành cho nam giới. Hiện nay, nghi lễ trưởng thành được tổ chức cho cả nam và nữ với tên gọi là lễ sinh nhật.
Xuân Thảo