Lễ vào nhà mới là một nghi lễ quan trọng và thiêng liêng trong tín ngưỡng tâm linh của đồng bào người Mông. Nếu có dịp đến với mảnh đất nơi địa đầu Tổ quốc, được đến đúng dịp lễ vào nhà mới của người Mông diễn ra, du khách sẽ thấy những nét độc đáo và đặc sắc trong văn hóa của đồng bào dân tộc nơi đây.
Nhà người Mông thường sử dụng đá xếp xung quanh để làm làm rào che chắn. Những hàng rào đá này quây xung quanh một, hai hay ba nhà có quan hệ anh em với nhau, tạo nên những khu riêng biệt.
(Ảnh: Đinh Quang Thanh)
Nếu bạn từng đi du lịch Hà Giang hoặc tìm hiểu về mảnh đất này sẽ thấy, theo quan niệm dân gian của đồng bào người Mông, cuộc đời con người quan trọng nhất là dựng nhà, lập gia đình và sinh con, phát triển gia đình. Cho nên nhà dù được dựng lên lớn hay nhỏ, làm bằng gỗ hay chỉ là những bức trình tường nhưng dựng nhà là được xem là mối quan tâm hàng đầu trong đời sống của họ. Nhà khi được làm xong, người chủ sẽ chọn một ngày lành, tháng tốt để làm các thủ tục, nghi lễ vào nhà mới.
Để tổ chức một buổi Lễ vào nhà mới, lễ vật gồm có rượu, gà trống, giấy bản, vải đỏ, đồng xu bằng bạc già, cây dựng cánh cửa..., sau khi chuẩn bị xong những vật lễ cần thiết, gia chủ mời thầy cúng đến làm lễ.
Trước tiên, thầy cúng sẽ dùng ngọn tre để quét nhà nhằm xua đuổi tà ma và những cái xấu xa trong ngôi nhà mới. Sau đó, thầy cúng sẽ lấy tiết gà bôi lên các tờ giấy bản dán lên bàn thờ và các vị trí khác trong nhà để tế các vị thần đang ngự trị trong nhà theo quan niệm của đồng bào dân tộc Mông như: thần gian nhà chính, thần gian bếp, thần các cột trụ và thần cửa.
Tiếp đến, thầy cúng thực hiện việc đóng tấm vải đỏ trước cửa, bôi tiết gà dán vào chính giữa của tấm vải treo trước cửa (theo quan niệm của bà con, thần cửa hiện thân là miếng vải đỏ) để trừ tà ma cho gia chủ, xua đuổi những điều không hay đến với gia đình, cầu chúc cho các thành viên trong gia đình có sức khỏe, gặp nhiều may mắn trong cuộc sống.
Đồng thời, tấm vải đỏ trước cửa còn là đại diện cho chủ quyền của gia đình người Mông, trong mỗi ngôi nhà dân tộc Mông, nhà nào cũng phải có tấm vải đỏ treo trước cửa. Bàn thờ của người Mông cũng rất đơn giản, không cầu kỳ như các dân tộc khác, trên bàn thờ thường có 03 miếng giấy bạc và ba que hương. Sau khi thầy cúng làm lễ xong, con vật tế được gia chủ nấu chín dâng lên các vị thần linh cầu chúc tài lộc, hạnh phúc, an lành cho ngôi nhà mới và các thành viên trong gia đình.
Lễ vào nhà mới là một nghi lễ đặc biệt quan trọng và thiêng liêng trong hệ thống tín ngưỡng tâm linh nhiều đời của đồng bào dân tộc Mông trên Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn. Lễ vào nhà mới đến nay vẫn còn duy trì tạo nên bản sắc riêng không bị pha trộn với các dân tộc khác.
BQL Công viên địa chất